Menopauzalny zespół układu moczowo-płciowego - co powinnaś wiedzieć?

Co to jest zespół układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy i dlaczego negatywnie wpływa na życie kobiet?

Czym jest zespół układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy? To choroba, która powoduje szereg objawów, związanych z naturalnym przebiegiem menopauzy.To termin używany do określenia postępujących objawów seksualnych, ze strony sromu, pochwy, dolnych dróg moczowych i związanych z wystąpieniem niskiego poziomu estrogenu po menopauzie. 

W przeszłości GSM określano mianem zanikowego zapalenia pochwy bądź zmiany zanikowej w układzie moczowo-płciowym. Funkcjonowały do 2014 roku. Nowa nazwa, zespół układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy, lepiej oddaje wagę objawów, z którymi zmagają się kobiety.
 
GSM znacząco wpływa na jakość życia, jednak często nie jest rozpoznawane. Należy to zmienić, ponieważ istnieje wiele naprawdę skutecznych metod leczenia. W odróżnieniu od uderzeń gorąca i nocnych potów objawy narastają z czasem, tym bardziej warto wcześnie wdrożyć terapię.
 
Badanie VSQ z 2014 roku wykazało, że wśród kobiet z objawami GSM:

• 40% odczuło ich skutki emocjonalne;
• 33% doświadczyło negatywnego wpływu na styl życia;
• 75% relacjonowało, że objawy miały wpływ na ich życie seksualne.

Czytaj dalej, żeby poznać przyczyny, objawy oraz metody leczenia GSM.

Co powoduje GSM? Jak częste jest to schorzenie?

Wyobraź sobie, że już 20-tygodniowy płód płci żeńskiej posiada do 7 milionów komórek jajowych w jajnikach. Przy urodzeniu już tylko 2 miliony, a po 40 roku życia liczba ta maleje do kilku tysięcy. Zanik komórek jajowych doprowadza do zatrzymania miesiączki, czyli menopauzy. Występuje ona między 45. a 55. rokiem życia, najczęściej w wieku około 51 lat.
 
Przyczyną menopauzalnego zespołu układu moczowo-płciowego są zmiany hormonalne, a mianowicie spadek poziomu estrogenu.
 
Dzieje się tak, ponieważ receptory estrogenowe rozmieszczone są w pochwie, pęcherzu moczowym oraz dnie miednicy. Wszystkie te obszary w trakcie menopauzy i okresu przedmenopauzalnego są narażone na brak estrogenu. Okazuje się, że w pierwszym roku po menopauzie gwałtownie, bo aż o 80%, spada wydzielanie tego hormonu. W efekcie aż 70% kobiet cierpi z powodu objawów GSM, przy czym tylko 7% otrzymuje leczenie. W odróżnieniu od innych symptomów menopauzy, objawy GSM pogłębiają się z czasem.
 
Spadek wydzielania estrogenów pociąga za sobą niekorzystne zmiany w narządach płciowych i układzie moczowym. Na przykład estrogen zwiększa nawilżenie i utrzymują elastyczność pochwy. Jego niski poziom prowadzi do suchości, pieczenia i bólu tej części ciała. Wskutek braku hormonów dochodzi do utraty pofałdowania śluzówki pochwy i jej ścieńczenia, zaniku (atrofii) warg sromowych, czy zagięcia cewki moczowej.

Istnieją też inne niż menopauza przyczyny GSM, takie jak:

• przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników (nazywany również premenopauzą), które występuje u 1% kobiet. Pod tą nazwą kryje się zatrzymanie funkcji jajników przed 40 rokiem życia, co również powoduje obniżenie się poziomu estrogenów. Przyczyną może być infekcja wirusowa np. świnka;
• menopauza jako skutek operacji - wycięcia jajników;
• wahania poziomu hormonów w okresie poporodowym i w trakcie karmienia piersią;
• leczenie nowotworów złośliwych (raka), które może wpływać na funkcję jajników. Efektem są wahania stężenia estrogenów;
• niektóre leki. 

Menopauzalny zespół układu moczowo-płciowego dotyka od 27 do 84% kobiet po menopauzie. Objawy te odczuwa około 15% kobiet przed menopauzą jako skutek niskiego poziomu estrogenów.

Objawy menopauzalnego zespołu układu moczowo-płciowego

Do najczęstszych symptomów pochwowych, sromu, dysfunkcji seksualnej i zaburzenia ze strony układu moczowego GSM należą:

1. Objawy pochwowe:
   • suchość pochwy (to zdecydowanie najczęściej podawany objaw, przez aż 49% kobiet);
   • nieprzyjemny zapach;
   • trudność w gojeniu się ran pooperacyjnych;
   • wybroczyny;
   • większa podatność na urazy;
   • ścieńczenie ścian pochwy;
   • niekorzystna flora bakteryjna;
   • wzrost pH;
   • gorsze ukrwienie;
   • pieczenie w pochwie;
   • swędzenie w pochwie;
   • mniejsze nawilżenie, wilgotność pochwy;
   • tkliwość w rejonie pochwy;
   • zanikanie pofałdowań pochwy;
2. Objawy dysfunkcji seksualnej:
   
   • mniejsza satysfakcja z seksu: mniejsze pożądanie, podniecenie i odczuwanie orgazmu;
   • ból w trakcie stosunku (dyspareunia);
   • krwawienie lub plamienie z pochwy podczas stosunku płciowego;
3. Objawy i zaburzenia ze strony dróg moczowych:
   
   • ból w czasie oddawania moczu;
   • uczucie parcia na mocz oraz częste oddawanie moczu;
   • nietrzymanie moczu (nawet u 50% kobiet);
   • większe ryzyko infekcji pochwy oraz układu moczowego;
4. Objawy sromu:
   • zanik warg sromowych;
   • suchość;
   • swędzenie;
   • pieczenie;
   • zrosty;
   • zaczerwienienie;
   • zanik owłosienia łonowego;
   • większa podatność na urazy.

Nie musisz mieć wszystkich objawów, aby ginekolog rozpoznał u Ciebie zespół układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy.

Jak wygląda diagnoza GSM?

Pierwszym krokiem jest wywiad, czyli rozmowa pacjentki z lekarzem o aktualnych objawach i ich dynamice. Następnie specjalista wykonuje badanie ginekologiczne miednicy mniejszej. Jeżeli wejście do pochwy jest zwężone, specjalista użyje wziernika ginekologicznego.
 
Ginekolog może również zlecić badania dodatkowe np. po to, aby określić pH w pochwie oraz dojrzałość komórek pochwy. Ich pełna dojrzałość jest wynikiem działania estrogenu. Tym samym duża liczba niedojrzałych komórek oznacza małą ilość estrogenu w pochwie.

Dlaczego zespół układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy jest rzadko diagnozowany?

Co najmniej połowa kobiet docierających do menopauzy lub w jej trakcie doświadcza objawów zespołu układu moczowo-płciowego. Niestety tylko 4% przypisuje objawy pochwowe, moczowe i seksualne obniżeniu poziomu hormonów (estrogenu i progesteronu). Aż 33% kobiet w ogóle nie rozmawia o swoich problemach moczowo-płciowych!

Pamiętaj, nie musisz już dłużej “wytrzymywać” albo “po prostu żyć” z objawami zespołu układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy. Te objawy sygnalizują postępującą chorobę, która nie zniknie bez leczenia i niekorzystnie wpływa na jakość życia wielu kobiet. Na szczęście istnieje wiele zmian w stylu życia, leków bez recepty i na receptę, dostępnych na rynku, które mogą leczyć pochwowe, moczowe i seksualne objawy zespołu układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy. Mogą one zapobiec dalszemu pogłębianiu się objawów i następstwom związanym z tą chorobą.

Możliwości leczenia zależą od rodzaju objawów, które u Ciebie występują, Twojego wieku i historii medycznej.

Możliwości leczenia zespołu układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy

Co prawda nie istnieje trwała metoda leczenia, ale współczesna ginekologia oferuje całą paletę kuracji zmniejszających objawy. Obejmują metody hormonalne, ale też niehormonalne.

Leczenie jest stopniowane:

1. najpierw stosuje się kuracje niehormonalne: lubrykanty, nawilżacze, rozszerzacze pochwowe, fizykoterapię, laseroterapię. Ważna jest też zmiana stylu życia;
2. dopiero jeśli nie są skuteczne, zaleca się leczenie hormonalne: estrogeny dopochwowe czy DHEA;
3. kolejnym etapem jest hormonalna terapia zastępcza w formie tabletek.

Poznaj je po kolei i zdecyduj z lekarzem, która jest najlepsza dla Ciebie.

Leczenie miejscowe GSM

Jeśli objawy są słabo nasilone, ginekolog zaproponuje Ci leczenie miejscowe. Będzie miało postać lubrykantu do stosowania podczas stosunku, w formie żelu, pianki bądź kremu. Jeśli problem się pogłębi, zaleci Ci stosowanie tej kuracji kilka razy w tygodniu. Co ważne lubrykant nie zawiera hormonów. Obniża pH pochwy do wartości sprzed menopauzy oraz zmniejsza uczucie tarcia podczas stosunku seksualnego. Lubrykant przypomina zatem naturalną wydzielinę pochwy. Należy pamiętać, że lubrykant najczęściej nie jest medycznym żelem nawilżającym. Jaki jest odpowiednik medyczny? To na przykład kwas hialuronowy o szerszym spektrum (zakresie działania).

Kwas hialuronowy: nie zawiera żadnych hormonów. To lubrykant naturalnego pochodzenia, wytwarzany z wody. Odgrywa ważną rolę w nawilżeniu komórek i procesie leczenia. Kwas hialuronowy stosowany codziennie pomaga utrzymać nawilżenie śluzówki pochwy, zregenerować i zastąpić podrażnione tkanki, zmniejszyć objawy z pochwy i bolesność stosunków seksualnych. Kwas hialuronowy jest dostępny bez recepty w każdej aptece w postaci globulek i żelu.

Zalety to:

• możliwość zakupy bez recepty
• dają dłuższe nawilżenie
• mogą zawierać różnorodne składniki: od dających barwę i zapach oraz ciepło do mających w składzie środki plemniko- i bakteriobójcze.

Wady:

• mogą wywoływać lub nasilać podrażnienia
• brudzą bieliznę
• nie leczą (jak środki przyczynowe), a łagodzą objawy (działają objawowo. Gdy przestaniesz ich używać, przestaną działać..

Przeciwwskazania do tej terapii? Niezdiagnozowane zmiany zlokalizowane w miejscu podania oraz choroby krwi i zaburzenia autoimmunologiczne.

Obiecująca jest także terapia z zastosowaniem fal radiowych (radiofrekwencja). 

Terapia hormonalna w zespole moczowo-płciowym w okresie menopauzy

Jeśli objawy są bardziej uciążliwe, lekarze zalecają terapię hormonalną. Ma za zadanie zastąpić estrogen, którego brakuje w związku z menopauzą.
Według wytycznych z 2020 roku hormonalna terapia zastępcza (HTZ) jest najskuteczniejszą metodą łagodzenia objawów GSM. HTZ może mieć postać:

• doustną: tabletek uwalniających estradiol. Jest to forma tania i skuteczna;
• przezskórną: plastrów lub żeli. Zaletą jest mniejsze ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych. Wadą są reakcje skórne i koszty;
• pochwową, która jest skuteczna w leczeniu objawów ze strony pochwy oraz układu moczowego. Niestety jest mało skuteczna w leczeniu innych symptomów menopauzy. Za chwilę przeczytasz więcej;
• estrogenu w postaci pierścienia dopochwowego;
• DHEA (dehydroepiandrosteronu), inaczej prasteron jest aplikowany dopochwowo przed snem. To innowacyjny lek. Dlaczego? DHEA przekształca się w aktywny hormon m.in. estradiol i testosteron. To zwiększone działanie w zespół moczowo-płciowym w okresie menopauzy. Prasteron jest skuteczny w obniżaniu pH pochwy, zmniejsza suchość i pieczenie, nawilża pochwę oraz uwalnia od bólu w trakcie stosunku (dyspareunii). Przekłada się to na poprawę funkcji seksualnych zarówno u kobiety, jak i jej partnera.

Warto wiedzieć, że aktualnie odchodzi się od hormonalnej terapii w tabletkach na rzecz estrogenoterapii dopochwowej, zwaną inaczej lokalną terapią hormonalną (local hormone therapy – LHT). Działa na wielu polach: obniża pH pochwy, pogrubia śluzówkę, zapobiega stanom zapalnym oraz działa korzystnie na drogi moczowe. Znosi dyspareunię (bolesne stosunki seksualne) oraz jest skuteczna u części kobiet z naglącym nietrzymaniem moczu. Ma dużą skuteczność i przewagę nad systemową (doustną) terapią hormonalną. Co ważne, nie grozi powikłaniom takim jak rak sutka, zawał serca czy udar mózgu. Na pierwsze efekty trzeba jednak poczekać kilka miesięcy.
 
Do działań niepożądanych hormonalnej terapii zastępczej należą: nudności, zatrzymanie płynów, skurcze nóg, nadmierne owłosienie i dyskomfort w piersiach. Istnieje kilka przeciwwskazań do stosowania tego leczenia: rak endometrium (trzonu macicy), rak piersi, ciężka niewydolność wątroby, ciąża, obciążenie zakrzepami i zatorami.

Czy hormonalna terapia zastępcza jest bezpieczna? U większości kobiet tak. Jeśli masz obawy w tym względzie albo przeszłaś nowotwór złośliwy zależny od hormonów (np. raka piersi), nie wahaj się porozmawiać ze swoim ginekologiem.

Niehormonalny modulator receptora estrogenowego (SERM) i swoisty tkankowo kompleks estrogenowy

Selektywny modulator receptora estrogenowego nie jest hormonem. Efektem działania jest podniesienie poziomu estrogenu, a to przekłada się na łagodzenie objawów dyspareunii. Przeznaczony jest dla kobiet z umiarkowanym do ciężkiego menopauzalnym zespołem moczowo-płciowym. Nie jest wskazany dla kobiet z rakiem piersi albo wysokim ryzykiem zachorowania, przyjmowany jest codziennie w postaci tabletek. Najczęstszym objawem ubocznym tego leku są przemijające uderzenia gorąca.

Pessary w leczeniu GSM

Pessaroterapia również może być pomocna w leczeniu Menopauzalnego Zespołu Moczowo-Płciowego. Dzięki pessarom możemy leczyć dolegliwości towarzyszące GSM. Między innymi w przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu, związanego z kasłaniem, kichaniem czy wysiłkiem fizycznym, pessar jest bardzo skuteczną metodą leczenia bez przyjmowania leków. Co to jest pessar? To elastyczny dysk o różnych kształtach i rozmiarach, który ginekolog umieszcza w pochwie. Pessary są niewyczuwalne przez pacjentki. Wymagają pewnej dyscypliny w pielęgnacji, ale można dzięki nim uniknąć zabiegu operacyjnego.

Fizykoterapia dna miednicy

Fizykoterapia dna miednicy (z języka angielskiego pelvic floor physical therapy, PFPT), czyli ćwiczenia mięśni dna miednicy (mięśni Kegla) mogą uzupełniać inne formy leczenia. W jaki sposób? Otóż fizykoterapia:

• wzmacnia mięśnie dna miednicy;
• pomaga zapobiegać rozwinięciu się nietrzymania moczu oraz zaburzeniom statyki narządów rodnych,
• poprawia jakość życia intymnego.

Rozszerzacze pochwowe

Opcję niehormonalną stanowią rozszerzacze pochwy. To metoda szczególnie wskazana dla kobiet z GSM, które doświadczają bólu w trakcie stosunku. Polega na treningu mięśni dna miednicy tak, żeby łatwiej się rozkurczały. Z zasady rozszerzanie pochwy powinno być stopniowe i delikatne. Rozszerzacze pochwy są dostępne bez recepty. Jeśli objawy są bardzo nasilone, lekarz zaleci Ci połączenie rozszerzacza pochwy z fizykoterapią dna miednicy lub terapią estrogenową.

Laseroterapia

Ostatnie lata przyniosły rozwój metod laserowych oraz zastosowanie laserów frakcyjnego CO2 i Er:YAG w leczeniu zespołu układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy. Jakich efektów można się spodziewać? Wstępne wyniki badań potwierdzają korzystny wpływ na życie intymne, jakość życia ogólnie oraz objawy ze strony układu moczowego. Laseroterapia zwiększa unaczynienie oraz grubość błony śluzowej pochwy.

W jednym z badań 3-krotne zastosowanie lasera łagodziło najbardziej dotkliwe objawy GSM:

• ból w trakcie stosunku zmniejszył się u 100% kobiet;
• suchość pochwy była mniejsza u 86%;
• uczucie pieczenia u 90%;
• świąd u 80%;
• a ból w trakcie oddawania moczu u 74%.

Użycie laserów jest niewskazane według amerykańskiej Agencji Żywności i Leków (FDA), szczególnie dla kobiet po raku piersi. Potrzebne są jednak dalsze badania.

Inne wspomagające metody leczenia GSM

Probiotyki z bakteriami z grupy Lactobacillus: pomagają przywrócić prawidłową florę pochwy dzięki dostarczeniu “dobrych” bakterii. Bakterie z grupy Lactobacillus przetwarzają glukozę na kwas mlekowy i octowy, które zmieniają pH pochwy na bardziej kwasowe. Jest ono niezbędne, aby zapobiegać infekcjom i zapewniać odpowiednią lubrykację.

Kwas borny: globulki z kwasem bornym pomagają przywrócić zdrowe, kwasowe pH. Poza tym promują wzrost “dobrych” bakterii w pochwie, które stanowią naturalną barierę ochronną przed mikroorganizmami powodującymi infekcje. Kwas borny ma delikatne działanie odkażające i antygrzybicze, co również pozwala zapobiegać infekcjom bakteryjnym i grzybicznym. Globulki dopochwowe z kwasem bornym dostępne są bez recepty w każdej aptece.

Krem z testosteronem: małe ilości kremu stosowane codziennie mogą zwiększyć libido u kobiet po menopauzie oraz poprawić lub przywrócić zdolność osiągania orgazmu.

Zmiana stylu życia - 10 porad dla kobiet z GSM

Istnieje szereg strategii samodzielnego radzenia sobie z objawami:

1. przestrzegaj zasad higieny intymnej. Pochwa i wargi sromowe są niezwykle delikatne, mało tego, same się oczyszczają. Dlatego nie musisz używać gąbek ani płynów pod prysznic, które dodatkowo mogłyby zwiększyć ryzyko infekcji. Zamiast nich obmywaj pochwę ciepłą wodą jedynie z zewnątrz;
2. zadbaj o szczupłą sylwetkę, BMI poniżej 27 i uprawiaj sport. Dlaczego? Zwiększają one krążenie krwi w pochwie i układzie moczowym. Okazuje się, że utrata masy ciała już o 5% zmniejsza wysiłkowe nietrzymanie moczu o 50%;
3. rzuć palenie, żeby opóźnić początek zespołu układu moczowo-płciowego w okresie menopauzy;
4. zadbaj o dużą aktywność seksualną. Jest gwarancją dobrego stanu mięśni pochwy. Jeśli pojawi się GSM, to z mniejszą liczbą objawów;
5. wydłuż okres gry wstępnej, żeby zmniejszyć ryzyko suchości i bólu w pochwie;
6. staraj się redukować stres;
7. noś luźną, najlepiej bawełnianą bieliznę i odzież. Może to poprawić krążenie powietrza, a co za tym idzie zapobiega rozwojowi drobnoustrojów;
8. unikaj produktów nadmiernie perfumowanych;
9. pij dużą ilość płynów, żeby zmniejszyć zaparcia. Unikaj jednak alkoholu, napojów słodzonych i kofeiny;
10. jeśli trapią Cię infekcje układu moczowego, pij soki z czerwonych owoców.

Obiecujące kierunki terapii GSM

Badane są też inne tropy: androgeny, oksytocyna, testosteron, a także witaminy E i D. Musimy jednak poczekać na ich wyniki. 
Badanie z randomizacją przeprowadzone przez badaczy w Sztokholmie wykazało, że aplikacja żelu z oksytocyną wytwarza zdrowszy nabłonek pochwy, który bardziej przypomina ten prawidłowy,

• zmniejszają nasilenie dyspareunii;
• redukują suchość pochwy;
• nie zwiększają jednocześnie stężenia estradiolu. Jest to ważne dla kobiet z diagnozą raka piersi.

Witaminy, takie jak E czy D, są stosowane w terapii GSM. Dla przykładu, witamina D pomaga tworzeniu prawidłowego nabłonka pochwy.

Inne przyczyny suchości w pochwie i bólu w trakcie stosunku

Nie wszystkie kobiety z powyższymi objawami mają zespół moczowo-płciowym w okresie menopauzy.\

Do innych przyczyn należy:

• niskie libido;
• pochwica (vaginismus), która powoduje, że mięśnie wokół pochwy kurczą się nieświadomie;
• infekcje bakteryjne, drożdżakowe pochwy lub Trichomonas;
• środki drażniące zawarte w mydłach i płynach do kąpieli;
• środki chemiczne w basenach;
• niektóre leki np. antykoncepcyjne lub antydepresyjne.

Menopauzalny zespół układu moczowo-płciowego: Podsumowanie

Zespół układu moczowo-płciowego jest częstą dolegliwością u kobiet w okresie menopauzy. Może powodować szereg objawów, takie jak suchość w pochwie czy ból podczas stosunku, ale też symptomy ze strony układu moczowego. Należy zerwać z mitem, że objawy są naturalną częścią procesu starzenia i otwarcie mówić o nich jako o chorobie. Współcześnie istnieje wiele skutecznych metod leczenia GSM.
Do metod nieoperacyjnych należą:

• zmiana stylu życia;
• fizjoterapia w obrębie mięśni przepony moczowo-płciowej;
• środki mechaniczne takie jak, medyczne tampony PVA);
• farmakoterapia.

Tym bardziej warto je podjąć. 

Celem treści zamieszczonych na www.drherbich.eu jest edukacja czytelniczek, która w zamierzeniu ma ułatwić im rozmowę z lekarzem. Zawarte w serwisie internetowym informacje nigdy nie mogą jednak zastąpić konsultacji lekarskiej. Nigdy też nie należy korzystać z zamieszczonych wskazówek bez zasięgnięcia porady lekarza. Właściciel strony www.drherbich.eu nie ponosi odpowiedzialności za żadne działania podjęte na podstawie zawartych na niej treści.